Η θέση της μουσικής και της τέχνης στο ελληνικό σχολείο: Μια κριτική ματιά

Σκέψεις για τη θέση της μουσικής και γενικότερα της τέχνης στο ελληνικό σχολείο

Θέλοντας να γράψω κάποια πράγματα για το μάθημα της μουσικής δεν μπορώ παρά να το βλέπω εντός του πλαισίου στο οποίο αυτό αποκτά την αναγνωρίσιμη μορφή του. Πρόκειται για ένα μάθημα το οποίο κινδυνεύει να χάσει την επιστημονική και καλλιτεχνική του αξία ως τέτοιο αφού στη δημόσια σφαίρα, όταν μιλάμε για τέχνη, συνήθως προϋποθέτουμε μία κακώς νοούμενη ιδέα του ταλέντου ως βασικό της στοιχείο (ότι η έξι προς την τέχνη είναι εκ θεού και γι’ αυτό δεν την αξιολογούμε απλοϊκά, όπως τα μαθηματικά, όπου λέμε ότι το 1+1=2 άρα είναι σωστό, ή όπως τη γλώσσα, όπου λέμε ότι υποκείμενο, ρήμα και αντικείμενο είναι λάθος να χωρίζονται μεταξύ τους με κόμμα, ή, ακόμα χειρότερα, επιχειρούμε μία τέτοιου τύπου αισχρή αξιολόγηση).

Βάσει του παραπάνω, δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη η μη τροφοδοσία των δημοτικών σχολείων με τα βιβλία μαθητή του μαθήματος της μουσικής (πώς να κρίνουμε ορθολογικά την παιδαγωγική πρόοδο σε ένα μάθημα το οποίο υπάρχει μόνο για τα ταλέντα;). Το συγκεκριμένο γεγονός είναι απλά μία έκφανση της πολιτικής υποβάθμισης του κατά τον Αριστοτέλη σημαντικότερου μαθήματος (βλ. Πολιτικά, βιβλίο 8). Έτσι, δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη η διάχυση στρεβλών απόψεων για την τέχνη (όχι μόνο τη μουσική), ως ενός πεδίου ξένου για τον υπό διαμόρφωση πολίτη (όσο και των υποτιθέμενων ήδη διαμορφωμένων πολιτών), το οποίο προκαλεί τον φόβο και την αποστροφή που προκαλούσε πάντα το στοιχείο που χαρακτηριζόταν ξένο για τον πολίτη (ή υπήκοο) διαφόρων ιστορικών εποχών. Η παγίωση τέτοιων απόψεων οδηγεί στις αναμενόμενες ερωτήσεις ορισμένων μαθητών με τις οποίες εκφράζουν το γενικότερο πνεύμα της εποχής, αυτό της συσσώρευσης γνώσεων ως μέσο για μία κερδοφόρα οικονομική δραστηριότητα (ακόμα και η ιδέα της τέχνης ως leisure, ανάπαυλα από την εργασία, αποτελεί την προέκταση της οικονομικής ζωής στον ελεύθερο χρόνο με στόχο, πάντα, την αποδοτικότερη επιστροφή σε αυτήν).

Παλιότερα, αυτό γινόταν αισθητό μόνο στα καλλιτεχνικά μαθήματα. Πλέον, ακόμα και τα θετικά μαθήματα αποτελούν θύματα αυτής της επιβολής της βασικής οικονομικής αρχής (minimum κόστος, maximum κέρδος). Η τέχνη υποβαθμίζεται σε υποκατάστατο της εργασίας, ο δημόσιος λόγος μετατρέπεται σε μεταπροφορικό ακρωτηριάζοντας μορφή και περιεχόμενο και περιορίζεται στην έκφραση μιας στείρας καθημερινότητας (απλουστεύει βίαια και ψευδώς το σύνθετο), η επιστήμη μετατρέπεται σε ένα εύκολο εξουσιαστικό επιχείρημα, σε μία νέα μεταφυσική πέφτοντας και αυτή θύμα των πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων που την μορφοποιούν στα μέτρα τους.

Υπό τις παραπάνω συνθήκες, η μουσική λαμβάνει πρώτη το πλήγμα που της αναλογεί (μαζί με το αντικείμενο της θεατρικής αγωγής και των εικαστικών). Εξοστρακισμένη από το ελληνικό γενικό λύκειο, περιθωριοποιημένη στις πιο κάτω βαθμίδες, αποτελεί ακόμα ένα λαμπρό παράδειγμα αντικειμένου το οποίο υφίσταται τόσο σε πλουσιότερες όσο και σε φτωχότερες χώρες από τη δική μας. Με λίγα λόγια, οι απόψεις μας περί αριστοκρατικού ή ανούσιου μαθήματος (αφού δεν παρέχει κάτι απτό για την καθημερινότητα) λένε περισσότερα για εμάς ως λαό και το εκπαιδευτικό μας σύστημα ως κοινωνική στόχευση (και το τι αντιλαμβανόμαστε ως εκπαίδευση) παρά για το ίδιο το μάθημα.

Τα προβλήματα που αναδεικνύονται, πλέον, αποτελούν τη βάση της πλειονότητας των δεινών του ελληνικού παραδείγματος (μία πρόσφατα δημοσιευμένη επιστολή δεν πρέπει να μας εκπλήσσει), μίας μορφής εκπαίδευση τόσο αναποτελεσματική που να έχει γίνει δεκανίκι της ιδιωτικής

Η υποβάθμιση της δημόσιας παιδείας είναι υποβάθμιση του δημόσιου χώρου, του δημόσιου λόγου, της δημόσιας κριτικής σκέψης. Συνεπώς, όσοι την εδραίωσαν δημιούργησαν και το τέρας με τα πολλά κεφάλια (στρεβλές απόψεις για την τέχνη, τοξικός δημόσιος λόγος, πτώση του κύρους της επιστήμης μέσω της χρήσης της ως επιχείρημα εξουσίας).

Δεν στοχεύω στην υπόδειξη ενός σχολείου που θα πρέπει να καλλιεργεί όλες τις ανθρώπινες διαστάσεις με την ίδια ζέση (όσο και αν κάτι τέτοιο, κατά τη γνώμη μου, θα έπρεπε) αλλά, σίγουρα, το δημόσιο σχολείο μόνο του, όπως είναι τώρα, δεν μπορεί να ανταπεξέλθει ούτε σε αυτόν τον ρόλο ούτε στον ρόλο της προετοιμασίας ενός ειδικευμένου (ή προ-ειδικευμένου) πολίτη. Αξίζει να θυμάται κανείς πώς σχολίαζε με έντονη πίκρα ο Χρόνης Μίσσιος το παραπάνω.

Οι τέχνες, μπροστά στο περιβάλλον αυτό, δεν είναι μόνο, όπως πολλοί πιστεύουν, αχρείαστες (μπερδεύοντας το χρήσιμο και το χρηστικό) αλλά, λόγω της λανθάνουσας δυναμικής τους, αποτελούν την απειλή μπροστά στο υπάρχον σύστημα βαρβαρότητας, όντας ικανές να αναθρέψουν έναν πολίτη που τουλάχιστον θα έχει την πνευματική δυνατότητα να ανατρέψει τη βαρβαρότητα αυτή. Έναν πολίτη που θα συμμετέχει, θα αμφιβάλει, θα κρίνει, θα αυτοκριτικάρεται, θα αποφεύγει να φουσκώνει το στήθος του υπερήφανα για να ενισχύσει μία έννοια ταυτότητας, θα αντιλαμβάνεται ότι είναι άνθρωπος αναγνωρισμένος εντός μίας πολιτείας με όλα τα στρεβλά του και έτσι θα αγκαλιάσει την ανθρωπινότητα και την αλληλεγγύη. Έναν πολίτη που θα επιζητεί και ταυτόχρονα θα αμφισβητεί την αισθητική.

Το σημείο στο οποίο στέκεται το υπουργείο δεν φαίνεται να συμφωνεί με τα ακριβώς προαναφερθέντα. Απουσία μουσικών οργάνων από τα σχολεία, απουσία αιθουσών, στο δημοτικό δεν υπάρχει το δίωρο της χορωδίας, μη διαμοιρασμός βιβλίων μαθητή για το μάθημα της μουσικής στα δημοτικά, περιορισμός του αντικειμένου του θεάτρου μόνο στις τέσσερις πρώτες τάξεις του δημοτικού, απαγορευτικός αριθμός μαθητών .

Φυσικά, όταν στα ΕΠΑΛ υπάρχουν τα προβλήματα που απλά φανερώνονται με μία επιστολή (και, φυσικά, ο κόσμος τα έχει τούμπανο εδώ και πολλά χρόνια), κάποιος θα έλεγε ότι τα παραπάνω είναι περιττά.

Θα έκανε πάλι το λάθος στο οποίο έγινε αναφορά παραπάνω, παίζοντας το χαρτί των αριστοκρατικών ή ανούσιων προτάσεων.

Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το e-wall.net στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή.
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.