Η λήψη αποφάσεων και ο ρόλος του ηγέτη σε επίπεδο σχολικής μονάδας – Η έννοια της Ηγεσίας

ΑΚΟΥΣΤΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ

Η έννοια της Ηγεσίας

 

Έχουν γραφτεί πάρα πολλοί ορισμοί για την έννοια της ηγεσίας. Όλοι μεταξύ τους διαφέρουν σε ελάχιστα σημεία και αυτό γιατί η ηγεσία εμπεριέχει το ανθρώπινο κoμάτι (Finer, 1961). Ένας από τους ορισμούς που διατυπώνεται είναι ότι με τον όρο ηγεσία εννοούμε τη διαδικασία κατά την οποία ένα άτομο (ηγέτης) επηρεάζει την συμπεριφορά ή και τις πράξεις άλλων ανθρώπων με σκοπό την επίτευξη κάποιων στόχων (Μπουραντάς, 2005).

Οπότε από τον ορισμό συμπεραίνουμε ότι για να υπάρχει ηγεσία θα πρέπει να υπάρχουν κάποιες προϋποθέσεις. Αυτές είναι: πρώτον να υπάρχει ένας ηγέτης όπου θα κατέχει την κυρίαρχη θέση μέσα στην ομάδα  και θα έχει την επίσημη και ουσιαστική εξουσία (Σαίτης, 2008), δεύτερον να υπάρχουν μέλη στην ομάδα όπου θα πραγματοποιούν τους στόχους της ομάδας (Σαίτης, 2008) και τρίτον να υπάρχει αποτελεσματική δράση (Σαίτης, 2008). Με τον όρο αποτελεσματική δράση της ηγεσίας θεωρείται η ικανότητα του ηγέτη να αντιλαμβάνεται ότι όλοι οι άνθρωποι δεν είναι το ίδιο και ότι ο καθένας παρακινείται από διαφορετικές καταστάσεις (Madanchian, M., & Taherdoost, H., 2019), από την ικανότητα του να εμψυχώνει τα μέλη της ομάδας (Madanchian, M., & Taherdoost, H., 2019) και τέλος να επιλύει τα προβλήματα που προκύπτουν (Madanchian, M., & Taherdoost, H., 2019). Σε αυτό το σημείο εμπεριέχεται και η διοικητική διαδικασία της λήψης αποφάσεων, όπου ο ηγέτης καλείται να πάρει μια απόφαση σε συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο με γνώμονα την επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει.

Κυρίαρχο πρόσωπο οπότε  της ηγεσίας είναι ο ηγέτης, ο οποίος θα πρέπει πάντα να έχει στο πίσω μέρος του μυαλού του ότι οποιαδήποτε ενέργεια πραγματοποιεί θα πρέπει να αποσκοπεί στην επίτευξη του τελικού στόχου που έχει θέσει ο ίδιος ή η ομάδα.

 

Τρόποι ηγεσίας

 

Σύμφωνα με τους  Bass & Avolio (1994) υπάρχουν διάφοροι τρόποι ηγεσίας που διαφέρουν ανάλογα με τις καταστάσεις και τους οργανισμούς στους οποίους καλείται να διοικήσει ή να ηγηθεί ένας ηγέτης.  Οι ερμηνείες ηγεσίας που έχουν γραφτεί στο πέρας του χρόνου ήταν πάρα πολλές και όπως είναι λογικό δεν θα αναφερθούμε σε όλες παρά μόνο σε τέσσερις διαφορετικές οι οποίες μπορούν να εφαρμοστούν από προϊστάμενους – διευθυντές οργανισμών και κατ΄ επέκταση και ως ένα βαθμό από προϊσταμένους – διευθυντές σχολικών μονάδων.

Η αυταρχική ηγεσία (autocratic leadership) είναι μία μέθοδος άσκησης εξουσίας στην οποία ο προϊστάμενος έχει τον κυρίαρχο ρόλο στις λήψεις αποφάσεων και απλώς τις ανακοινώνει στους υφιστάμενους του (Sorenson, 2000). Οι ηγέτες που χρησιμοποιούν αυτή την μορφή ηγεσίας είναι ιδιαίτερα προσανατολισμένοι στα καθήκοντά τους, χρησιμοποιούν τον φόβο ως κίνητρο και είναι δογματικοί στις σχέσεις τους με τους υφισταμένους τους (Fries, Α., Kammerlander,Ν., & Leitterstorf, Μ., 2020). Η αυταρχική ηγεσία συναντάται συνήθως σε ολοκληρωτικά καθεστώτα (Σαίτης, 2008).

Ο δημοκρατικός τρόπος ηγεσίας (participative leadership) είναι τελείως αντίθετος από τον αυταρχικό τρόπο με αποτέλεσμα η λήψη αποφάσεων να είναι στενά συνυφασμένη και συνδεδεμένη με τη συμμετοχή και τη συνεργασία του ηγέτη και των υφιστάμενών του (Σαίτης, 2008). Εκτός από το γεγονός ότι δημιουργούνται νέες προοπτικές και επιδιώξεις για την οργάνωση, προωθείται και ο ανθρώπινος παράγοντας όπου ενισχύεται με τη συμμετοχή του στην λήψη αποφάσεων (Fries, Α., Kammerlander,Ν., & Leitterstorf, Μ., 2020).

Η μετασχηματιστική ηγεσία (transforma (Κουτούζης, 1999) είναι ένας τρόπος ηγεσίας όπου ο ηγέτης θέτει προκλητικούς στόχους στους εργαζομένους, επιδιώκει την μέγιστη δυνατή προσπάθεια από αυτούς, τους δείχνει μεγάλη εμπιστοσύνη και τους θεωρεί άξιους ότι θα πετύχουν τους στόχους που έχουν τεθεί (Κουτούζης, 1999).  Επίσης ο ηγέτης μέσω της συμπεριφοράς του επηρεάζει και εμπνέει τους υφιστάμενούς του προκειμένου να ικανοποιηθούν και να πετύχουν αξιοσημείωτους και πολύ σημαντικούς στόχους του οργανισμού (Abbasa, M., & Ali, A., 2021).

Η εξουσιοδοτική ηγεσία (laissez-faire leadership) είναι η ηγεσία σύμφωνα με την οποία ο ηγέτης της ομάδας ή του οργανισμού παραχωρεί την εξουσία και τον έλεγχο στην ομάδα (Σαίτης, 2008). Αυτό το μοντέλο ηγεσίας θεωρείται ότι δεν είναι και τόσο αποτελεσματικό καθώς οι προϊστάμενοι δεν έχουν τον έλεγχο της ομάδας, δεν λαμβάνουν οι ίδιοι τις αποφάσεις και κατά συνέπεια είναι πολύ πιθανό να μην έχει ο οργανισμός τα επιθυμητά αποτελέσματα (Hariri, Η., Monypenny, Ρ., & Prideaux, Μ., 2014).

 

 

Τι ισχύει για τους συνοδούς εκπαιδευτικούς σε εθνικές εορτές και παρελάσεις

 

Η έννοια του ηγέτη

 

Ο ηγέτης ως έννοια χαρακτηρίζεται από έναν συνδυασμό ικανοτήτων και χαρίσματος (Yue, 2021).

Όσον αφορά τις ικανότητες που λέγεται ότι χρειάζεται να έχει ένας ηγέτης είναι α) οι τεχνικές δεξιότητες (Μπουραντάς, 2005), οι οποίες είναι οι ικανότητες που έχει ο ηγέτης να πραγματοποιεί κάποια δραστηριότητα στην οποία χρειάζεται μέθοδος, διαδικασία ή τεχνική (Σαίτης, 2008), β) ανθρώπινες δεξιότητες (Madanchian, M., & Taherdoost, H., 2019), οι οποίες σχετίζονται με την ικανότητα του ηγέτη να  συνεργάζεται αποτελεσματικά με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας (Σαίτης, 2008) και γ) νοητικές ικανότητες (Madanchian, M., & Taherdoost, H., 2019) οι οποίες εμπεριέχουν την ικανότητα του ηγέτη να βλέπει τον οργανισμό ως μια ολότητα όπου οι λειτουργίες του είναι άμεσα αλληλοεξαρτώμενες και ότι κάθε αλλαγή που συμβαίνει σε μια λειτουργία θα επηρεάζει και τις άλλες (Σαίτης, 2008).

Όσον αφορά το «χάρισμα» που μπορεί να έχει ένας ηγέτης σύμφωνα με τον Yue (2021) είναι οι «μαγευτικές» ικανότητες που διαθέτουν αυτοί οι άνθρωποι να κάνουν τους ακολούθους του ή τους υφιστάμενους τους να βάλουν στην άκρη το προσωπικό τους όφελος προς όφελος όλου του οργανισμού (συλλογικό όφελος). Λόγω του γεγονότος ότι δεν υπάρχει κάποιος μηχανισμός ο οποίος να εξηγεί τι ακριβώς κάνει τους ακολούθους να εμπνέονται και να εμψυχώνονται από αυτές τις συμπεριφορές, διατυπώθηκαν κάποιες υποθέσεις για την χαρισματική ηγεσία (Shamir, B., House, R. J., & Arthur, M. B., 1993). Αυτές οι υποθέσεις είναι α) οι άνθρωποι είναι αυτό-εκφραστικοί (Yue, 2021) β) οι άνθρωποι διακατέχονται από το συναίσθημα της της ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης και της αυτό- αξίας τους (Yue, 2021), γ) οι άνθρωποι παρακινούνται από το αίσθημα της διατήρησης της αυτό- συνέπειας (Yue, 2021), δ) οι αντιλήψεις και τα επίπεδα σημαντικότητας κάθε ανθρώπου είναι διαφορετικά, κάθε άνθρωπος παρακινείται από διαφορετικά πράγματα (Yue, 2021) και ε) τα άτομα παρακινούνται πιστεύοντας σε ένα καλύτερο μέλλον (Yue, 2021).

Ο συνδυασμός λοιπόν αυτών των δύο πτυχών της έννοιας του ηγέτη κάνει τους ακολούθους του να τον πιστεύουν και να προσπαθούν για το συλλογικό καλό του οργανισμού, προσπαθούν να επιτύχουν τους στόχους που έχουν τεθεί διότι θεωρούν πως μέσα από την επιτυχή πορεία του οργανισμού θα επιτευχθεί και η δική τους προσωπική επιτυχία (Hariri, Η., Monypenny, Ρ., & Prideaux, Μ., 2014).

Οπότε συμπεραίνουμε ότι ο ρόλος του ηγέτη  είναι καθοριστικής σημασίας για τον οργανισμό, διότι με τις αποφάσεις που καλείται να λάβει θα εξαρτηθεί η πορεία του οργανισμού και κατά συνέπεια η  τύχη των ανθρώπων που τον ακολουθούν.

 

Χαρακτηριστικά του ηγέτη

 

Τα χαρακτηριστικά που διέπουν έναν ηγέτη, όπως και η ηγεσία η ίδια που αναφέραμε παραπάνω, δεν είναι δεδομένα για κάθε περίπτωση και παντού. Τα χαρακτηριστικά που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος σε ένα οργανισμό και να τον καταστήσουν ηγέτη, μπορεί τα ίδια χαρακτηριστικά από τον ίδιο άνθρωπο σε έναν άλλο οργανισμό να μην το καταστήσουν.

Σύμφωνα με τον Koo & Park (2017) χαρακτηριστικά του ηγέτη ποικίλουν και έχουν να κάνουν με θέματα όπως η συμπεριφορά του ίδιου του ηγέτη και  οι αποφάσεις που λαμβάνει σε συνδυασμό με την δυναμική της ομάδας και την στρατηγική που έχουν θέσει.

Πιο συγκεκριμένα ο ηγέτης θα πρέπει να έχει ένα όραμα όπου θα προβλέπει το μέλλον και θα είναι σε θέση να βλέπει την ευκαιρία που προκύπτει για να την εκμεταλλευτεί με τρόπο τέτοιο που θα είναι ικανοποιημένοι το σύνολο της ομάδας (Sackey, 2019). Επίσης, ο ηγέτης θα πρέπει να έχει έμπνευση, δηλαδή θα πρέπει με τον τρόπο σκέψης του να κάνει την υπόλοιπη ομάδα να ακολουθήσει τους δικούς του ορίζοντες, ενώ παράλληλα θα πρέπει να τους πείσει με κάποιον τρόπο να συμμετέχουν ενεργά στην προσπάθεια βελτίωσης και ανάπτυξης του οργανισμού (Sackey, 2019). Ένα τρίτο χαρακτηριστικό που τονίζεται σε μεγάλο βαθμό στην βιβλιογραφία είναι η δημοκρατικότητα που θα πρέπει να χαρακτηρίζει έναν ηγέτη (Kotter, 2001). Μέσα στην ομάδα θα πρέπει να αισθάνονται ότι όλοι μπορούν να μιλήσουν και να εκφέρουν άποψη ανεξαιρέτως αν οι υπόλοιποι συμφωνούν ή διαφωνούν με αυτό (Kotter, 2001). Τέταρτον, ο ηγέτης θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από αντικειμενικότητα, η οποία θα τον κάνει να αξιολογεί κάθε φορά αντικειμενικά την  προσπάθεια των μελών της ομάδας χωρίς να συμμετέχει σε υποκειμενικές – προσωπικές συμπάθειες ή αντιπάθειες (Koo & Park, 2017). Τέλος θα παραθέσουμε το χαρακτηριστικό της πειθούς που πρέπει να έχει ο ηγέτης. Η πειθώ σύμφωνα με Goleman (2000) θα πρέπει να είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά ενός ηγέτη καθώς ανά πάσα στιγμή θα πρέπει να ανταπεξέλθει σε διάφορα ζητήματα που προκύπτουν και η ανταπόκριση αυτή θα πρέπει να γίνεται μέσω της πειθούς σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά που διαθέτει ο ηγέτης.

Συμπεραίνουμε έτσι ότι οι ιδιότητες που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος δεν καθιστούν αυτομάτως ηγέτη. Παραπάνω παραθέσαμε πέντε χαρακτηριστικά από τα πολλά υπάρχουν στην βιβλιογραφία και θεωρήσαμε σημαντικό ότι αν τα έχει αυτά ένας άνθρωπος σε συνδυασμό με την ομάδα και με τις συνθήκες μπορούν να τον χαρακτηρίσουν ως ηγέτη.

 

 

Ο ρόλος του ηγέτη στη σχολική μονάδα

 

Ο σχολικός ηγέτης μέσα σε ένα σχολείο λέγεται ότι είναι το όχημα προκειμένου να υπάρξει βελτίωση σε πολλούς τομείς, ένας από αυτούς είναι και η επίδοση των μαθητών (Shen et al., 2021). Ο σχολικός διευθυντής έχει να εκτελέσει μια ποικιλία από ρόλους (Hallinger, 2005), μερικοί από αυτούς τους ρόλους είναι ο πολιτικός ρόλος, ο διαχειριστικός και ο εκπαιδευτικός (Cuban, 1988).

Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι αυτός ο ρόλος κάθε άλλο παρά εύκολος είναι, διότι οι σχολικοί ηγέτες είναι αυτοί που από την θέση τους θα επηρεάσουν την συνεργασία μεταξύ των δασκάλων και θα λάβουν σημαντικές αποφάσεις οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν αυτή την συνεργασία (Balyer et al., 2015). Προκειμένου να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον συνεργασίας ο σχολικός διευθυντής θα πρέπει να έχει βαθιές γνώσεις και δεξιότητες σχετικά με τις επαγγελματικές κοινότητες μάθησης (Murphy et al., 2009).

Σύμφωνα με τους Balyer et al. (2015) επισημαίνουν ότι οι σχολικοί ηγέτες μπορούν να εμπλέξουν τους δασκάλους στην διαδικασία της λήψης αποφάσεων και στην εφαρμογή αυτών στην εκπαιδευτική πολιτική. Για να συμβεί αυτό όμως τονίζουν ότι οι συγκεκριμένοι διευθυντές που επιλέγουν αυτό το δόγμα θα πρέπει να διαθέτουν κάποιες συγκεκριμένες ιδιότητες. Οι πιο σημαντικές από αυτές σύμφωνα πάλι με τους Balyer et al. είναι α) η παροχή ευκαιριών για συμμετοχή των εκπαιδευτικών στην ανάπτυξη σχολικών πολιτικών, β) η  παροχή ευκαιριών για συμμετοχή των εκπαιδευτικών στην λήψη αποφάσεων, γ) η χρησιμοποίηση ηγετικών ομάδων (κατανεμημένη ηγεσία) στη λήψη αποφάσεων.

Συμπεραίνουμε από τα παραπάνω ότι όπως η έννοια της ηγεσίας έτσι και η έννοια του σχολικού ηγέτη και του ρόλου του διαφέρει από σχολείο σε σχολείο ή από διευθυντή σε διευθυντή. Ο καθένας επιλέγει ποιον ρόλο θέλει να υπηρετήσει αναλόγως το προσωπικό και τις συνθήκες που επικρατούν. Στην περίπτωση που ο διευθυντής επιθυμεί να εμπλέξει τους εκπαιδευτικούς σε διάφορα θέματα και να δημιουργήσει ένα περιβάλλον συνεργασίας οι διευθυντές θα πρέπει να φτιάξουν ομάδες εκπαιδευτικών οι οποίες θα είναι αποτελεσματικές, θα πιστεύουν σε έναν κοινό σκοπό, θα υπηρετούν ηγετικές ικανότητες και θα αναμένουν να συμμετέχουν στην λήψη αποφάσεων και στην ανάληψη του ρίσκου (Balyer et al., 2015).

 

Λήψη αποφάσεων και ο ρόλος του διευθυντή

 

 

Η λήψη αποφάσεων όπως έχει αναφερθεί και προηγουμένως είναι μια από τις πιο σημαντικές διοικητικές λειτουργίες ενός οργανισμού και κατ’ επέκταση και του σχολείου. Η επιτυχία λοιπόν ενός οργανισμού όπως το σχολείο εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις αποφάσεις που θα πάρει ο σχολικός ηγέτης (Eberly & Tatum, 2008).

Ο τρόπος με τον οποίο ένας σχολικός ηγέτης θα διοικήσει διαφέρει και όπως έχει αναφερθεί υπάρχουν διάφοροι τρόποι ηγεσίας (Fries et al., 2020), ένας από τους οποίους είναι ο μετασχηματιστικός τρόπος σύμφωνα με τον οποίο οι διευθυντές οδηγούν το σχολείο με πιο δημοκρατικούς και συμμετοχικούς τρόπους καθώς  συμπεριλαμβάνουν και τους εκπαιδευτικούς στη λήψη αποφάσεων και στην συνεργασία μεταξύ τους (Barnett & McCormick, 2003). Οι  αποτελεσματικοί διευθυντές συνήθως έχουν συμπεριλάβει τους δασκάλους στην διαδικασία της λήψης αποφάσεων (Pashiardis, 1993).

Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο ρόλος του διευθυντή είναι άμεσα συνυφασμένος με τον βαθμό που επιτρέπει τους εκπαιδευτικούς να παίρνουν μέρος στις λήψεις αποφάσεων κι αυτό εξαρτάται από την μορφή ηγεσίας που έχει επιλέξει για να διοικήσει. Όσο πιο δημοκρατικό το στυλ που επιλέγει τόσο μεγαλύτερη η συμμετοχή των εκπαιδευτικών στην λήψη αποφάσεων ενώ όσο πιο αυταρχικό ή εξουσιοδοτικό το στυλ ηγεσίας που επιλέγει τόσο λιγότερο υπάρχει η συμμετοχή των εκπαιδευτικών στην συγκεκριμένη διοικητική λειτουργία.

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου ή μέρους αυτών μόνο αν:

*Αναφέρεται ως πηγή το e-wall.net στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
*Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή
*Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος

Για επικοινωνία μέσω [email protected]


Avatar photo

ΤΖΑΤΖΟΣ ΧΡ.

Είμαι εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης με πτυχίο από το Πανεπιστήμιο Κύπρου και με δύο μεταπτυχιακά: ένα στην Εκπαιδευτική Τεχνολογία από το Π.Κ και ένα στην Οργάνωση και Διοίκηση Σχολικών Μονάδων από το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Έχω εξειδίκευση στον τομέα των τηλεπικοινωνιών και δικτύων. Και τα μοναδικά "δεσμά" που έχω είναι τα κιτρινόμαυρα!!

Κύλιση προς τα επάνω