ΔΕΠΥ: Οδηγός για εκπαιδευτικούς και γονείς

Ο Δ. είναι 8 ετών. Πρόκειται για ένα αρκετά ανήσυχο παιδί, που σπάνια καταφέρνει να μείνει ακίνητο. Χτυπά επανειλημμένα τα χέρια του στο θρανίο, ενώ ταυτόχρονα κουνιέται και γυρνά την καρέκλα του. Ο Δ. δεν συγκεντρώνεται σε μια δραστηριότητα για περισσότερα από 7 λεπτά, η προσοχή του διασπάται με το παραμικρό. Φαίνεται έξυπνο παιδί και γι’ αυτό εύκολα δημιουργεί την εντύπωση ότι τεμπελιάζει ή πως συχνά αδιαφορεί στις υποδείξεις. Αξιολογείται εξαιρετικά κακόγραφος, αδυνατεί να ακολουθήσει τις γραμμές και τα περιθώρια του τετραδίου.

Όταν οι δραστηριότητες απαιτούν επιμονή και διατήρηση του ενδιαφέροντος, ο Δ. απογοητεύεται, εκνευρίζεται και παραιτείται από κάθε προσπάθεια. Σε αυτές τις περιπτώσεις μάλιστα αυθαδιάζει και πειθαρχεί με δυσκολία στις οδηγίες. Όταν όμως επιτυγχάνει σε έναν εξατομικευμένο στις ανάγκες του, μικρό στόχο, ενθουσιάζεται και δείχνει να ευχαριστιέται πολύ την επιβράβευση.

Συχνά βρίσκει τρόπους να προκαλεί μέσα στην τάξη και οι συμμαθητές του γελάνε μαζί του. Φαίνεται να το διασκεδάζει, παρ’ όλα αυτά δεν γίνεται αποδεκτός στις παρέες των συμμαθητών του. Οι ίδιοι παραπονιούνται συνεχώς πως γίνεται επιθετικός όταν δεν του κάνουν τα χατίρια ή ότι τους χαλάει το παιχνίδι επειδή δεν προσαρμόζεται στους κανόνες της ομάδας.

Όταν οι γονείς και οι παιδαγωγοί βρίσκονται αντιμέτωποι με παιδιά σαν τον Δ., οι ερμηνείες που δίνονται για τη συμπεριφορά και τις δυσκολίες τους διαφέρουν (Κάκουρος & Μανιαδάκη,2000) . Συχνά τέτοιες συμπεριφορές εκλαμβάνονται ως έλλειψη ανωριμότητας και η βελτίωση αναμένεται με το πέρασμα του χρόνου: «Είναι μικρός ακόμη, έτσι κάνουν τα αγόρια στην ηλικία του. Μεγαλώνοντας θα ωριμάσει». Την αντίληψη αυτή άλλοτε ενισχύει μια ενδεχόμενη ομοιότητα συμπεριφοράς του παιδιού με εκείνη του πατέρα ή της μητέρας: «Έτσι έκανα κι εγώ, δεν άκουγα κανέναν, δεν ήθελα τα γράμματα». Πολύ συχνά επίσης η συμπεριφορά του ερμηνεύεται ως τεμπελιά: «Είναι έξυπνος, αλλά τεμπέλης. Όταν θέλει μπορεί να τα καταφέρει αλλά βαριέται». Η ερμηνεία που θα δώσουν οι ενήλικοι, προσδιορίζει συνήθως και την επιλογή του τρόπου αντιμετώπισης.

Διάκριση μεταξύ φυσιολογικής ζωηρότητας και ΔΕΠΥ

Ένα σύνηθες λάθος σε περιπτώσεις παιδιών με ΔΕΠΥ, κυρίως μικρότερης ηλικίας, είναι η άποψη ότι πρόκειται απλώς για υπερβολικά ζωηρά και κακομαθημένα παιδιά. Είναι αλήθεια εν μέρη ότι κατά την προσχολική ηλικία εκδηλώνονται συχνά κάποιες μορφές συμπεριφοράς που μπορεί να μοιάζουν με συμπτώματα της ΔΕΠΥ, όπως παρορμητικότητα, έντονη κινητική δραστηριότητα και μειωμένη διάρκεια προσοχής.

Η ειδοποιός διαφορά όμως αφορά την ικανότητα ελέγχου της κινητικής δραστηριότητας, ανάλογα με τις περιστάσεις. Ένα ζωηρό παιδί είναι σε θέση να ελέγξει την κινητικότητά του σε ικανοποιητικό βαθμό. Μπορεί να την μειώσει σε περιστάσεις που μια αυξημένη δράση δεν θεωρείται επιτρεπτή. Ένα παιδί με ΔΕΠΥ όμως δυσκολεύεται εξαιρετικά να παραμείνει ήσυχο. Άλλωστε, και τις σπάνιες φορές που τα καταφέρνει η διάρκεια καταγράφεται τόσο μικρή (Κάκουρος, 2008). Επιπλέον, ακόμα και όταν παραμένει καθιστό, βρίσκει τρόπους να ικανοποιήσει την ανάγκη του για κινητικότητα (πειράγματα άλλων, χειρονομίες με τα χέρια, κούνημα ποδιών).

Μία άλλη βασική διαφορά σχετίζεται με την ποιότητα της κινητικότητας. Συνήθως τα παιδιά με ΔΕΠΥ είναι αδέξια, τόσο σε επίπεδο αδρής, όσο και στη λεπτή κινητικότητα. Συχνά πέφτουν, κάνουν ζημιές και δυσκολεύονται σε δραστηριότητες που απαιτούν λεπτό χειρισμό.

Η ικανότητα συγκέντρωσης επίσης είναι περιορισμένη, αυτό δε σημαίνει βέβαια πως δεν μπορούν να συγκεντρωθούν καθόλου, αλλά για την επίτευξη αυτού χρειάζεται σίγουρα ένα υψηλό κίνητρο. Αντίθετα ένα ζωηρό παιδί μπορεί να συγκεντρωθεί ευκολότερα κι αν διασπαστεί θα επανέλθει η προσοχή του καθ’ υπόδειξη.

Τέλος ας μην παραλειφθεί πως τα παιδιά με ΔΕΠΥ συχνά είναι ευέξαπτα και ευερέθιστα, η αδυναμία τους να ανταποκριθούν ικανοποιητικά στις απαιτήσεις πυροδοτεί συχνά την προκλητική και αντιδραστική συμπεριφορά τους.

Τα πρωτογενή συμπτώματα της ΔΕΠΥ

1. Απροσεξία

Αφορά τη δυσκολία στη συγκέντρωση και παρατεταμένη διατήρηση της προσοχής. H προσοχή τους διασπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα και από τις ίδιες τους τις σκέψεις, δίνουν την εικόνα ονειροπόλου.

• Δυσκολεύονται να ακολουθήσουν οδηγίες.

• Συνήθως βαριούνται εύκολα

• Απογοητεύονται εύκολα και εγκαταλείπουν την προσπάθεια

• Διακρίνονται από έλλειψη υπομονής και επιμονής

• Οι εργασίες παρουσιάζονται ημιτελείς και ακατάστατες, με πολλά λάθη απροσεξίας. (Είναι σύνηθες να γράψει με σωστή ορθογραφία μία λέξη στην πρώτη σειρά και να την επαναλάβει λανθασμένα στην επόμενη).

• Έλλειψη οργάνωσης (χάνουν πράγματα, γλωσσικές ασκήσεις στο τετράδιο των μαθηματικών, δεν σημειώνουν εργασίες).

2. Υπερκινητικότητα

Αφορά τις αυξημένες ανάγκες κινητικής δραστηριότητας, τις οποίες ικανοποιούν τρέχοντας, σκαρφαλώνοντας και πηδώντας, σε στιγμές και χώρους όπου αυτή η συμπεριφορά θεωρείται ακατάλληλη.

• Πειράζουν πράγματα και είναι ιδιαίτερα θορυβώδη

• Σηκώνονται από τη θέση τους και προκαλούν αναστάτωση

• Αποζητά αφορμές για να σηκωθεί

• Κινεί νευρικά τα χέρια ή τα πόδια του

• Προκαλεί σημαντικές καθημερινές δυσκολίες (πχ. στην ώρα του φαγητού)

3. Παρορμητικότητα

Αφορά την τάση να μιλούν και να ενεργούν πολύ αυθόρμητα. Χαρακτηρίζεται επίσης από τη δυσκολία τους να περιμένουν και την ανάγκη τους να ικανοποιηθούν άμεσα οι επιθυμίες τους.

• Βιάζονται να απαντήσουν, συχνά ξεκινούν την απάντηση πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση

• Παρερμηνεύοντας τις ερωτήσεις, συχνά κάνουν λάθη

• Παρεμβαίνουν σε συζητήσεις και διακόπτουν

• Δυσκολεύονται να ακολουθήσουν τουυς κανόνες των παιχνιδιών

• Ενεργούν χωρίς να σέβονται τη σειρά

• Έχουν έντονα ξεσπάσματα θυμού όταν χάνουν

Προτάσεις για τη διαχείριση παιδιών με ΔΕΠΥ στο σχολικό πλαίσιο

• ΓΕΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ

• Το πρόγραμμα δραστηριοτήτων πρέπει να είναι καλά δομημένο και προβλέψιμο, το παιδί να γνωρίζει τι πρόκειται να ακολουθήσει και τι αναμένεται από αυτό.

• Καθορισμός κανόνων με σαφή τρόπο

• ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΤΑΞΗΣ

• Το παιδί με ΔΕΠΥ να κάθεται στα μπροστινά θρανία, μεταξύ δύο ήσυχων μαθητών

• Πάνω στο θρανίο να υπάρχουν μόνο τα απαραίτητα (μολύβι, γόμα, τετράδιο)

• ΕΠΙΒΡΑΒΕΥΣΗ

• Επιβράβευση και παροχή ενισχυτών για την κατάκτηση επιθυμητού στόχου

• Συχνή ενίσχυση της θετικής συμπεριφοράς

• Χρήση συστήματος ανταλλάξιμων αμοιβών

• ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

• Επιτρέπουμε μερική κινητική ανησυχία

• Διαφοροποιημένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα με ευελιξία

• Σύντομες και απλοποιημένες οδηγίες

• Μικροί και ρεαλιστικοί στόχοι

• Δραστηριότητες σε μικρές και πιο σύντομες ενότητες

• Μικρά και συχνά διαλείμματα

• Εναλλαγή απαιτητικών και ευχάριστων δραστηριοτήτων

• Διαμόρφωση ζώνης «ησυχίας», στην οποία το παιδί μετακινείται μόνο αν κριθεί απολύτως απαραίτητο

• Μείωση σχολικού έργου

Προτάσεις και συμβουλές προς τους γονείς

• Συνέπεια και σταθερότητα στους κανόνες

• Ο χώρος μελέτης να είναι κάθε φορά συγκεκριμένος και αφαιρετικός (μακριά από πολλά ερεθίσματα)

• Στο γραφείο του παιδιού να τοποθετείται μόνο ένα μάθημα κάθε φορά και μόνο τα απαραίτητα αντικείμενα

• Η μελέτη να είναι οργανωμένη με συχνά διαλείμματα

• Επιβράβευση επιθυμητής συμπεριφοράς

• Απαιτήσεις με βάση τις δυνατότητες του παιδιού

• Σαφής οδηγίες με απλό κατανοητό λεξιλόγιο

• Συμμετοχή του παιδιού σε εξωσχολικές δεξιότητες με έντονη δράση

• Σταθερό πρόγραμμα ύπνου

Κούση Μαρία

Ειδική Παιδαγωγός,

MSc στην Ειδική Εκπαίδευση

[email protected]

Instagram: mariakousi.gr

FB: Maria Kousi

Email: [email protected]

Προσοχή! Επιτρέπεται η αναδημοσίευση των πληροφοριών του παραπάνω άρθρου (όχι αυτολεξεί) ή μέρους αυτών μόνο αν:
– Αναφέρεται ως πηγή το e-wall.net στο σημείο όπου γίνεται η αναφορά.
– Στο τέλος του άρθρου ως Πηγή.
– Σε ένα από τα δύο σημεία να υπάρχει ενεργός σύνδεσμος.