Οι δηλώσεις του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, στο πλαίσιο της εβδομαδιαίας ανασκόπησης του κυβερνητικού έργου (Κυριακή 28/09/2025), σχετικά με την ένταξη μαθήματος Δικαιοσύνης και τη συστηματική διδασκαλία των δημοκρατικών θεσμών, δεν μπορούν να εκληφθούν παρά ως ακόμη ένα επικοινωνιακό τέχνασμα, δίχως ουσιαστικό παιδαγωγικό βάθος. Αντί να αντιμετωπιστούν οι πληγές που άνοιξαν οι ίδιες οι κυβερνητικές επιλογές, προτείνεται ένα «μάθημα βιτρίνας» για τους θεσμούς, την ώρα που η ίδια η πολιτεία έχει απαξιώσει συστηματικά τις κοινωνικές επιστήμες. Πρόκειται για μια ακόμη απόπειρα επικοινωνιακής συγκάλυψης μιας βαθιά (αντι)εκπαιδευτικής πολιτικής.
Η απαξίωση των κοινωνικών επιστημών και η αντισυνταγματική υποβάθμισή τους – Η διαδρομή της υποβάθμισης
• Επί Νίκης Κεραμέως στο «τιμόνι» του ΥΠΑΙΘΑ (νόμος 4692/2020), μειώθηκαν οι ώρες του μαθήματος Πολιτική Παιδεία στην Α΄ Λυκείου (από 3 σε 2 ώρες) και καταργήθηκε πλήρως το μάθημα «Σύγχρονος Κόσμος: Πολίτης και Δημοκρατία» στη Β΄ Λυκείου.
• Επίσης, αντικαταστάθηκε η Κοινωνιολογία από τα Λατινικά ως πανελλαδικώς εξεταζόμενο μάθημα για το Ανθρωπιστικό πεδίο, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση του βασικού πυλώνα των κοινωνικών επιστημών από την εξεταζόμενη ύλη.
• Το ΣτΕ (απόφαση 1972/2022) έκρινε ότι οι μειώσεις και οι καταργήσεις δύο μαθημάτων (Πολιτική Παιδεία στην Α΄ Λυκείου και «Σύγχρονος Κόσμος: Πολίτης και Δημοκρατία» στη Β΄) ήταν μη νόμιμες, διότι οι σχετικές αποφάσεις εκδόθηκαν χωρίς τεκμηρίωση παιδαγωγικών και επιστημονικών κριτηρίων.
• Το Δικαστήριο έκρινε ότι οι αποφάσεις αυτές παραβίασαν την κανονιστική αρμοδιότητα της Διοίκησης και αγνόησαν τα κριτήρια που πρέπει να διέπουν τις εκπαιδευτικές αλλαγές.
• Επιπλέον, το ΣτΕ δέχθηκε ότι η εισαγωγή Λατινικών δεν αποτελεί υπέρβαση της νομοθετικής ευχέρειας, αλλά οι αποφάσεις κατάργησης των κοινωνικών μαθημάτων συνιστούν ακυρωτέες πράξεις.
Αυτό που βλέπουμε είναι η σιωπηλή επίθεση στο μάθημα του Πολίτη, την κριτική σκέψη και τη γνώση των δημοκρατικών θεσμών και η προσπάθεια να αντικατασταθούν από μια επιδερμική διδασκαλία της δικαιοσύνης που δεν αγγίζει την ουσία των περισσοτέρων κλάδων των κοινωνικών επιστημών.
• Πώς θα κατανοήσει ένας μαθητής τον θεσμό της Δικαιοσύνης χωρίς την ανάλυση της κοινωνικής ανισότητας, των θεσμικών λειτουργιών και των δικαιωμάτων του πολίτη;
• Πώς θα οικοδομηθεί εμπιστοσύνη στους θεσμούς όταν το ίδιο το κράτος καταργεί την Πολιτική Παιδεία, απαξιώνει την Κοινωνιολογία και αδιαφορεί για την απόφαση του ΣτΕ;
• Πώς μπορούμε να μιλάμε για «ενεργούς πολίτες» όταν η κριτική σκέψη συστηματικά περιορίζεται;
Τα μαθήματα κοινωνικών επιστημών δίνουν το θεωρητικό υπόβαθρο για την κατανόηση των θεσμών, των σχέσεων εξουσίας, των κοινωνικών δομών και των αλλαγών. Χωρίς αυτά, η «διδασκαλία της δικαιοσύνης» δεν θα είναι παρά ένα κενό, προσχηματικό μάθημα, μια ρηχή αφήγηση που θα επιχειρήσει να καλύψει με επιφανειακές γυαλιστερές λέξεις την ουσιαστική διάλυση της κοινωνικής και πολιτικής παιδείας στο σχολείο.
Η διδασκαλία θεσμών απαιτεί συνέχεια, αντικειμενικότητα, υποδομές, επιμόρφωση εκπαιδευτικών και υλικό επιστημονικής τεκμηρίωσης.
Η δημοκρατία διδάσκεται με ενίσχυση των μαθημάτων που καλλιεργούν την κοινωνική ευαισθησία, την πολιτική ανάλυση και τον δημοκρατικό διάλογο.
Διδάσκοντας θεσμούς, ενώ η εμπιστοσύνη καταρρέει!
Γίνεται λόγος λοιπόν για «ενίσχυση της εμπιστοσύνης στους θεσμούς», την ίδια στιγμή που η κοινωνία βιώνει διαρκώς καθυστερήσεις στην απονομή δικαιοσύνης, φαινόμενα αδιαφάνειας και περιπτώσεις που δημιουργούν την αίσθηση ειδικής μεταχείρισης. Το κενό ανάμεσα στη ρητορική και την πραγματικότητα παραμένει τεράστιο.
Δεν αρκεί να εξαγγέλλεται διδασκαλία θεσμών στα σχολεία όταν οι ίδιοι οι θεσμοί, όπως βιώνονται από τους πολίτες, εμφανίζουν σοβαρά ελλείμματα αξιοπιστίας. Η κοινωνία έχει ανάγκη από πολιτικές ουσίας που θα αποκαθιστούν στην πράξη το κύρος των θεσμών, όχι από επικοινωνιακές εξαγγελίες που προσπαθούν να καλύψουν τα δομικά τους προβλήματα.
