Γλώσσα – Ιστορία – Λογοτεχνία: Ο Αδιαπραγμάτευτος Πυρήνας της Παιδείας – Όχι Στη Συρρίκνωση των Φιλολογικών Μαθημάτων
Ανάγκη διατήρησης και ενίσχυσης των φιλολογικών μαθημάτων στο αναλυτικό πρόγραμμα
Αξιότιμη κυρία Υπουργέ,
Αξιότιμα μέλη του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής,
Ως Σύλλογος Αναπληρωτών Φιλολόγων, εκφράζουμε την έντονη ανησυχία μας για την προτεινόμενη ή και επιχειρούμενη μείωση ωρών διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων στο εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα των σχολικών μονάδων. Πρόκειται για μια επιλογή με συνέπειες που ξεπερνούν τα στενά παιδαγωγικά όρια, αγγίζοντας ζητήματα εθνικής αυτογνωσίας, πολιτισμικής συνέχειας και κοινωνικής συνοχής.
Η Γλώσσα, τα Αρχαία Ελληνικά, η Λογοτεχνία, η Ιστορία και η Φιλοσοφία δεν είναι απλώς διδακτικά αντικείμενα· δεν αποτελούν μόνο παραδοσιακούς πυλώνες της Παιδείας. Είναι πεδία μάθησης που, σύμφωνα με επανειλημμένες μελέτες της UNESCO και του Συμβουλίου της Ευρώπης, συμβάλλουν καθοριστικά στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, της γλωσσικής επάρκειας, της πολιτισμικής κατανόησης και της ενσυναίσθησης (UNESCO, Global Education Monitoring Report, 2022). Αποτελούν τον πυρήνα της εθνικής μας ταυτότητας, τα θεμέλια για την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και της ηθικής διαμόρφωσης των νέων ανθρώπων.
Μια ενδεχόμενη υποβάθμιση αυτών των μαθημάτων – με άμεσες περικοπές ωρών, με την υπεραπλούστευση της ύλης, την υποβάθμιση της διδακτικής πράξης, της περιορισμένης εμβάθυνσης του περιεχομένου– έχει μετρήσιμες και ορατές επιπτώσεις. Οδηγεί σε εκφυλισμό της γλωσσικής έκφρασης, φτωχοποίηση της σκέψης, εξάλειψη ιστορικής συνείδησης, ρήξη με την πολιτισμική παράδοση και, τελικά, σε εκπαιδευτική ανισορροπία που υπονομεύει τον ίδιο τον σκοπό της γενικής παιδείας: την ανάπτυξη ελεύθερων, στοχαστικών και δημοκρατικών πολιτών.
Η εξασθένηση της γλωσσικής ικανότητας των μαθητών, η δυσκολία στην κατανόηση σύνθετων εννοιών, η επιφανειακή σχέση με την ιστορική γνώση και η απώλεια επαφής με τη λογοτεχνική και φιλοσοφική σκέψη αποτελούν φαινόμενα που ήδη καταγράφονται στην εκπαιδευτική πράξη. Οι συνέπειες αυτές δεν περιορίζονται μόνο στο μάθημα, αλλά επηρεάζουν τη συνολική μαθησιακή πρόοδο και την ικανότητα των μαθητών να διαμορφώνουν άποψη, να επιχειρηματολογούν και να συμμετέχουν ουσιαστικά στον δημόσιο λόγο. Επί παραδείγματι διαπιστώνονται:
- Μείωση της αναγνωστικής κατανόησης,
- Δυσκολία άρθρωσης λόγου και επιχειρηματολογίας,
- Περιορισμένη ιστορική ερμηνευτική ικανότητα,
- Απώλεια της σύνδεσης με τα θεμελιώδη ρεύματα της ευρωπαϊκής και ελληνικής σκέψης.
Οι διαπιστώσεις αυτές ενισχύονται από τα αποτελέσματα του διαγωνισμού PISA 2022, στα οποία η Ελλάδα σημείωσε κάμψη στον δείκτη κατανόησης κειμένου, με το 1/3 των μαθητών να αδυνατεί να κατανοήσει και να αξιολογήσει βασικά πληροφοριακά ή αφηγηματικά κείμενα (OECD, PISA Results 2022).
Σε αντίθεση με αυτή την εικόνα, πολλές ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. Γαλλία, Ιταλία, Φινλανδία) προχωρούν σε ενίσχυση του ανθρωπιστικού τομέα στο σχολείο, αναγνωρίζοντας ότι η ψηφιακή και επιστημονική πρόοδος δεν μπορεί να νοηθεί αποκομμένη από γλωσσική επάρκεια, ιστορική επίγνωση και πολιτισμική ταυτότητα (Council of Europe, Competences for Democratic Culture, 2018). Στη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία, επενδύουν στον ανθρωπιστικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης, διατηρώντας ή και ενισχύοντας τη διδασκαλία της Μητρικής Γλώσσας, της Ιστορίας και της Λογοτεχνίας. Εκεί αναγνωρίζεται πως η τεχνολογική πρόοδος και η επιστημονική εξειδίκευση δεν ακυρώνουν τη σημασία της κλασικής παιδείας — αντιθέτως, προϋποθέτουν την ύπαρξή της για την καλλιέργεια υπεύθυνων, στοχαστικών και κοινωνικά ενεργών πολιτών. Η αξιολόγηση στην πράξη: Βιολόγος διδάσκει Χημεία, σύμβουλοι αξιολογούν χωρίς μαθητές!
Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (ΙΕΠ) σε πρόσφατες εισηγήσεις του έχει αναγνωρίσει πως η ανάγνωση, η γραφή και ο λόγος αποτελούν εγκάρσιες δεξιότητες, προϋποθέσεις επιτυχούς μάθησης και σε άλλα γνωστικά αντικείμενα. Άρα η επένδυση στα φιλολογικά μαθήματα είναι επένδυση στη συνολική μορφωτική πρόοδο του μαθητή.
Η διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων δεν είναι παρωχημένη, ούτε κατάλοιπο ενός ξεπερασμένου εκπαιδευτικού μοντέλου, αλλά απαραίτητο θεμέλιο διαχρονικών δεξιοτήτων. Δεν είναι και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως βάρος προς εξοικονόμηση ωρών, αλλά ως ζωτικό κεφάλαιο παιδείας, χωρίς το οποίο το σχολείο χάνει τον ορίζοντά του. Δεν αποτελεί εμπόδιο στην «καινοτομία», αλλά απαραίτητο πλαίσιο για να μπορεί κάθε καινοτομία να έχει νόημα, δομή και αξιακό υπόβαθρο.
Σε μια εποχή που κυριαρχούν η παραπληροφόρηση, η λεκτική βία, σύγχυση αξιών και η αλλοτρίωση της σκέψης, τα μαθήματα αυτά προσφέρουν εργαλεία γλωσσικά, ηθικά και αισθητικά. Δεν μπορεί να οικοδομηθεί πολιτισμός χωρίς γλώσσα, δημοκρατία χωρίς ιστορική συνείδηση, κοινωνική συνοχή χωρίς λογοτεχνική ενσυναίσθηση. Η ενίσχυση της γλωσσικής και ιστορικής παιδείας γίνεται όρος πνευματικής ανεξαρτησίας και κοινωνικής υπευθυνότητας.
Ζητούμε, συνεπώς, όχι απλώς τη διατήρηση των ωρών των φιλολογικών μαθημάτων, αλλά την ουσιαστική τους ενίσχυση, με σύγχρονα προγράμματα σπουδών, με διαρκή επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και με έμπρακτη στήριξη του έργου τους:
- με επαναφορά ωρών όπου έχουν περικοπεί,
- με εμπλουτισμένα αναλυτικά προγράμματα,
- με συστηματική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών,
- με ουσιαστική αναγνώριση του ρόλου των φιλολόγων στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Η Παιδεία με προοπτική, βάθος και καλλιέργεια αποτελεί προτεραιότητα. Και η ανθρωπιστική Παιδεία είναι προτεραιότητα πρώτης γραμμής για μια δημοκρατική και πολιτισμικά ανθεκτική κοινωνία. Και σε αυτή τη βάση, τα φιλολογικά μαθήματα παραμένουν θεμέλιο.
Καμία μείωση ωρών. Καμία υποτίμηση. Αδιαπραγμάτευτα.
Μετά τιμής,
Το Διοικητικό Συμβούλιο
του Συλλόγου Αναπληρωτών Φιλολόγων
Η Πρόεδρος Η Γενική Γραμματέας
Ζαχαριάδου Ευδοξία Αλεξίου Φωτεινή-Αγάπη
Ειδικότητες παράλληλου μηχανογραφικού δελτίου για την εισαγωγή καταρτιζόμενων στις Δημόσιες Σ.Α.Ε.Κ.
